تبریز یکی از شهرهای ایران است که قدمت بافت فرش در آن به سال‌های بسیار دور بر می‌گردد. باید گفت تبریز یکی از قدیمی‌ترین مراکز تولید فرش‌های دستبافت در دنیا به شمار می‌رود. کیفیت و نوع بافت فرش‌های دستبافت تبریز تفاوت‌هایی با دیگر فرش‌ها داشته که سبب شهرت و محبوبیت آن شده است. وجود بازار بزرگ فرش در تبریز نیز به خوبی اهمیت این صنعت در شهر تبریز را نمایش می‌دهد. اگر می‌خواهید با تاریخچه فرش تبریز و مشخصات و ویژگی‌های مهم آن بیشتر آشنا شوید، حتما با ما تا انتهای مطلب همراه باشید.
جالب است که بدانید تاریخچه فرش تبریز به قرن سوم میلادی و دوران قبل از صفویه بر می‌گردد. در این دوره کارگاه‌های تولید فرش زیادی در این شهر به وجود آمد و افراد متخصص و حرفه‌ای دور هم جمع شدند که نتیجه آن تولید فرش‌هایی بسیار باکیفیت بود. در واقع باید تبریز را اولین مرکز قالی‌بافی در ایران بدانیم. در ابتدا، فرش‌ها به شکل طرح‌های روستایی یا 24 رج بافته شدند و با گذشت زمان فرش‌های 110 رج نیز در این منطقه به تولید رسیدند.
به دلیل استفاده از پشم و ابریشم برای تولید فرش تبریز، کیفیت و مرغوبیت بسیار خوبی برای این محصولات ایجاد شد که نظر افراد زیادی را به خود جلب کرد. همچنین از نظر نقش و طرح هم فرش تبریز همواره تنوع بسیار بالایی داشته و یکی از دلایل محبوبیت و شهرت آن نیز همین مورد است. به علاوه باید گفت که برخی از فرش‌های تبریز در موزه‌های بزرگ و معتبر دنیا به چشم می‌خورند که به خوبی شهرت و اعتبار آنها را ثابت می‌کند. با گذشت زمان نه تنها کیفیت و اعتبار فرش تبریز کم نشد، بلکه اعتبار آن به حدی رسید که در سال 2015 میلادی، شورای جهانی صنایع دستی، تبریز را شهر جهانی بافت فرش نامید.
بیشتر بخوانید: تفاوت گلیم و جاجیم
همانطور که اشاره شد، قدمت فرش تبریز به پیش از دوران صفویه بر می‌گردد. در نیمه دوم قرن 15 و در همین دوران صفوی بود که فرش‌ها کم کم از حالت روستایی به حالت مدرن و پیشرفته تبدیل شدند. طرح‌هایی که هنرمندان و فرش‌بافان ارائه می‌کردند به دلیل تازگی و جذابیت بسیار مورد توجه قرار می‌گرفت. در قرن 17 میلادی پس از آن که قالی ایرانی به کشورهای دیگر خارجی راه پیدا کرد، فرش‌بافان تبریزی علایق و سلیقه‌های مردمان سایر کشورها را درک کرده و مطابق با آن شروع به تولید فرش‌های جدیدی کردند. این طرح‌ها به حدی فوق‌العاده بود که بازار فرش کشورهای مختلفی به طور کامل در اختیار فرش تبریز قرار گرفت.
طبق شواهد موجود، در سال 1365 شمسی در تبریز 32150 نفر روی 16000 دار قالی کار کرده‌اند. بافت فرش در تبریز هم به صورت تک‌بافی و هم در کارگاه‌های مجهز و مختلف از سالیان دور رونق داشته است. در طی چند سال گذشته فرش‌بافان ماهر و حرفه‌ای تبریز، اقدام به تولید فرش‌های گل ابریشم کاملا ظریف 50 و 60 رج کرده‌اند. این فرش‌ها در اندازه‌های بزرگ اکنون در دسترس مشتریان قرار دارند. از نظر طرح و رنگ نیز این گونه قالی‌ها بسیار متنوع و جذاب هستند و از رنگ‌ها و طرح‌های جذابی برای بافت آنها استفاده می‌شود.
در 70 سال گذشته فرش‌های تبریزی بیشتر با طرح‌هایی همچون گلدانی، درختی، حیوان‌دار، هراتی، شاخ و برگی، منظره‌بافی، هندسی و... در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته‌ند. هم اکنون فرش تبریز یکی از بهترین و مرغوب‌ترین فرش‌های بازار است که افراد زیادی نسبت به خرید آن برای کاربردهای مختلف اقدام می‌کنند.
شاید جالب باشد که بدانید فرش تبریز، ریزبافت‌ترین فرش ایرانی است. تارها در این نوع فرش اغلب از جنس پنبه بوده و پود نیز پشم ساخته می‌شود. در این نوع فرش گره به وسیله قلاب و به شکل متقارن یا ترکی بوده و پودگذاری هم به صورت دو پوده است. چنین نوع بافتی را در اغلب مناطق ترک زبان نیز می‌توان مشاهده کرد.
فرش‌های ابریشمی تبریز نیز بسیار معروف و باکیفیت هستند؛ این فرش‌ها به صورت گل ابریشم، تمام ابریشم یا چله ابریشم بوده و هر کدام از آنها یکی از بهترین انواع قالی در ایران و حتی در دنیا به شمار می‌رود.
باید گفت حجم بیشتر پشمی که در بافت فرش تبریز مورد استفاده قرار می‌گیرد، از ماکو تهیه و خریداری می‌شود. مرغوبیت این پشم بالا بوده و همچنین از دیگر ویژگی‌های آن باید به زبرتر بودن آن اشاره کنیم. این باعث خشن‌تر شدن نسبی فرش‌های بافته‌شده در تبریز نسبت به سایر نقاط نیز می‌شود. پرز قالی‌های تبریزی هم نه حالت درخشان دارند و نه ابریشمی؛ این موضوع بیشتر به دلیل فرآیند رنگرزی و استفاده از آب پرنمک تبریز است. گفتنی است که پرز این دسته از قالی‌ها نیز کاملا کوتاه و بسیار منظم است.
بیشتر بخوانید: راهنمای خرید فرش آشپزخانه
طراحی جذاب و چشم‌نواز از ویژگی‌های اصلی قالی تبریز است. فرش‌های این شهر را می‌توانید در انواع رنگ‌ها و نقشه‌ها تهیه کنید و از آنها بهره‌مند شوید. طراحی این نوع فرش به نحوی است که به مانند مدل‌های ماشینی کاملا منظم و یک‌دست به نظر می‌رسند.
از ویژگی‌های این فرش باید به این موضوع اشاره کنیم که تمامی آنها توسط افراد ماهر و باتجربه بافته شده و در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد. تمامی استانداردهای لازم نیز در بافت این نوع قالی رعایت می‌شود. رج شمار بالا و ریزبافت بوده از ویژگی‌های دیگر آنها هستند. برای بافت چنین قالی‌هایی از الیاف و مواد اولیه درجه یک و مرغوبی استفاده می‌شود. همچنین حاشیه‌های موجود در آنها از معیارهای قدیمی و سنتی تبعیت نمی‌کند.
یکی از طرح‌های جالب و معروف این فرش نیز سماوری است که از کنار هم قرار گرفتن دو طرح اسلیمی به وجود آمده است. همچنین باید گفت که فرش‌های تبریز را می‌توان در ابعاد و اندازه‌های مختلفی تهیه کرد. معمولا قالی‌های ابریشمی آن در ابعاد بزرگ‌تری بافته می‌شوند. طبق آخرین دسته‌بندی‌ها، 19 طرح مختلف ایرانی برای فرش‌ها مشخص شده است که فرش تبریز اکثر آنها را داشته و از این نظر بسیار متنوع و گوناگون است. همچنین تنوع رنگی این فرش‌ها هم بالا بوده و اغلب از رنگ‌های خام و تند برای بافت آنها استفاده می‌شود. کرم، قرمز و آبی‌تیره از اصلی‌ترین این رنگ‌ها هستند.
گره ترکی و دو پوده بودن نیز که باعث سبکی فرش و کوتاه‌تر بودن پرز می‌شود، دیگر مشخصات قالی‌های این منطقه از ایران هستند.
اما چه مشخصه و مزایایی در فرش و قالی‌های تبریز وجود دارد که آنها را نسبت به دیگر فرش‌های مناطق مختلف ایران متفاوت نشان می‌دهد؟
گره فرش یکی از اصلی‌ترین این تفاوت‌ها است. فرش‌های این ناحیه با گره ترکی تهیه می‌شوند؛ بنابراین دیگر فرش‌هایی که از انواع گره دیگری برخوردار هستند، فرش تبریزی نامیده نمی‌شوند. دو پوده بودن نیز که پیش‌تر به آن اشاره شد، از وجه تمایزهای دیگر این فرش‌ها با سایر فرش‌هایی است که در مناطق دیگر کشور بافته می‌شوند. نظم و ترتیب قالی‌های موردبحث نیز به حدی بالا است که بسیاری آنها را با فرش های ماشینی مختلف بازار اشتباه می‌گیرند. این موضوع بیشتر به خاطر کوتاه بودن پرز فرش‌های تبریز است. مواد اولیه و رنگ این فرش‌ها نیز از دیگر تفاوت‌هایی است که به چشم می‌آید.
بیشتر بخوانید: با تاریخچه فرش ماشینی آشنا شوید
فرش‌های ایرانی به دلیل ظرافت و جذابیت در طرح‌ها و البته کیفیت بسیار بالا، شهرت جهانی پیدا کرده‌اند. یکی از فرش‌های ایرانی فوق‌العاده که باید آن را ظریف‌ترین فرش ایران نیز دانست، فرش تبریز است. در این مطلب نگاهی به پیشینه و روند توسعه این نوع قالی انداخته شد و همچنین ویژگی‌های جالب آن معرفی شدند. تبریز را باید یکی از قطب‌های اصلی فرش در ایران و جهان دانست و تولیدات این شهر جلوه و حس و حال خاصی را به هر فضا و محیطی می‌بخشند.
